يكي از مسائل مهمي كه استاد بايد به آن توجه داشته باشد ارزشيابي از دروس ارايه شده است.

ارزشيابي، عامل بسيار مؤثّري براي برانگيختن دقت و تلاش فراگيران براي يادگيري و هم چنين آگاهي از پيشرفت تحصيلي آنهاست ‏و بدين وسيله فراگير به جنبه‏هاي مثبت و منفي خود در يادگيري پي برده، با راهنمايي استاد براي  توسعه جنبه‏هاي مثبت و رفع نارسايي‌هاي خود كوشش خواهد كرد.
شايسته است استاد در ارزشيابي از دروس خود به ارزشيابي نهايي (پايان ترم) و يا ميان ترم اكتفا نكند، بلكه در صورت امكان تلاش نمايد در هر جلسه از مطالب جلسات قبل، ارزشيابي به عمل آورد كه استمرار اين أمر سبب خواهد شد  تا مطالب آموزشي همواره مرور شده و از ياد نروند.

استاد با ارزشيابي مداوم از دروس ارائه شده، علاوه بر اينكه فراگيران فعّال را از غير فعّال تشخيص مي‏دهد، تجزيه و تحليل نتايج ارزشيابي به وي اين فرصت را نيز خواهد داد تا ميزان موفقيت خود را در ارائه درس سنجيده و همواره  در صدد اصلاح و بهبود روش تدريس خود برآيد؛ زيرا اگر معلوم شد اكثر فراگيران، درس را خوب نفهميده‏اند بايد احتمال داد كه استاد ارائه خوبي نداشته است و بدين ترتيب استاد به نقاط قوّت و ضعف خود پي خواهد برد.

اين نوع ارزشيابي را كه اصطلاحاً «ارزشيابي تكويني» مي‌گويند ممكن است به دو طريق شفاهي و يا كتبي اعمال گردد.

در شكل كتبي آن مثلاً استاد مي‏تواند در ابتداي كلاس 2 سؤال از درس قبل را بر تخته بنويسد واز همه فراگيران بخواهد ظرف مدت 5 دقيقه به آنها پاسخ دهند و سپس جواب‌ها را جمع‏آوري كند. در اين شيوه ضمن ارزشيابي از درس قبل،  از همه كلاس هم حضور و غياب صورت مي‏پذيرد.

در شكل شفاهي آن نيز در ابتداي هر جلسه به صورت شفاهي از تعدادي از فراگيران سؤالاتي پرسيده مي‏شود. البته شكل مطلوب در اين شيوه اين است كه استاد سعي كند از افراد معين ـ و نه به صورت داوطلبانه ـ سؤال كند.

نكته ديگري كه در زمينه ارزشيابي لازم به ذكراست اينكه اگر براي ارزشيابي‏ها امتيازي منظور گردد به طوريكه در نمره پايان ترم فراگير نيز تأثير گذار باشد، اشتياق دانشجويان براي انجام ارزشيابي بيشتر خواهد شد.

2ـ مرور درس قبل و بيان ارتباط آن با درس جديد:

يكي از اصولي كه رعايت آن به أمر يادگيري كمك مي‏كند و كار يادگيري را براي فراگير آسان مي‏نمايد، ايجاد آمادگي در فراگير قبل از شروع درس جديد است.از جمله اموري كه در اين زمينه مؤثّر است «مرور درس قبل» مي‏باشد كه

علاوه بر ايجاد آمادگي براي ارائه درس جديد و آسان‏تر شدن فراگيري مطالب آموزشي تازه، باعث مي‏شود مطالب اصلي آن درس تكرار شده و در ذهن فراگير ثبات بيشتري پيدا كند.
بنابراين براي ادامه تدريس يك متن آموزشي و ارائه مطالب جديد به جا است همواره به آموخته‏هاي قبلي فراگيران توجه شده و از آنها به عنوان زيربنا در ارائه مطالب تازه، استفاده گردد كه تحقق اين مهم از طريق مرور مباحث گذشته ممكن خواهد شد؛ زيرا بهره‏گيري از اين شيوه، فرآيند يادگيري را تقويت كرده و توجه كلاس را سريعاً به مطالبي كه با آن آشنايي دارند جلب مي‏نمايد و كنجكاوي فراگيران را براي شنيدن مطالب تازه بر مي‏انگيزد و در نتيجه از توجه بيش  از حدّ فراگير به استاد كاسته شده و به موضوعات معطوف مي‏شود.

نكته ديگري كه اشاره به آن ضروري است، اينكه برقراري ارتباط منطقي بين موضوعات اصلي دروس، امري است كه بايد آن را در مرحله ارايه درس به كار برد. از آنجاكه معمولاً درس‌ها و سرفصل‌هاي پيش‏بيني شده بي‏ارتباط با يكديگر نيستند، از اين رو اشاره استاد به ارتباط ميان درس قبل و درس جديد نيز به ايجاد آمادگي براي طرح درس جديد كمك كرده، درك مطالب را براي فراگير ساده مي‌نمايد و مطالب درسي يكي پس از ديگري با دشواري كمتري عرضه  خواهند شد. .

3ـ ايجاد انگيزه در آغاز تدريس نسبت به موضوع بحث:

شروع درس بايد به گونه اي باشد كه دانشجو را نسبت به درس علاقمند ساخته، انگيزة وي را جهت شنيدن مطالب استاد بر انگيزد. ارائه پيش سازمان دهنده در آغاز و همچنين ارائة چارچوب كلي بحث از جمله عوامل ايجاد انگيزه  نسبت به درس مي‌باشد. ذكر مقدمه در آغاز نيز مي‌تواند رغبت دانشجو را نسبت به گوش دادن به درس افزايش دهد. بيان اهميت، ضرورت ، تاريخچه و پيشينه ي بحث تأثير فراواني در تحقق اين اهداف دارد.

از جمله اموري كه در اين مهم مي‌تواند كمك نمايد، طرح بحث جلسة آينده در پايان در هر جلسه است؛ زيرا طرح موضوع جلسه بعدي و معرفي منابع مطالعاتي، باعث رغبت دانشجو به موضوع بحث آينده شده و در نتيجه دانشجو به پيشمطالعه مي‌پردازدكه اين امر خود موجب بيشتر شدن انگيزه دانشجو نسبت به درس جديد خواهد شد.

4 ـ توضيح اصطلاحات كليدي درس:

استفاده از لغات و اصطلاحات خاص بدون ارائه تعريف درست از مفهوم و معناي آن، هيچ كمكي به ارائه واضح و روشن درس نخواهد كرد، بلكه براي برقراري ارتباط مؤثر با فراگيران بايد از لغات مأنوس و داراي مفهوم و معناي  صريح و اصطلاحاتي كه در سطح معلومات كلاس و آشناي به ذهن باشد، استفاده كرد.

 البته در مواردي كه ضروري است در توضيح درس از اصطلاحات جديد و يا نامأنوس استفاده شود، چنانچه معاني اين اصطلاحات براي فراگير روشن نگردد پرده‏اي از ابهام بر موضوع درس افكنده مي‏شود. لذا براي تفهيم سريعتر، لازم  است استاد در ابتداي شروع درس و يا در آغاز هر بخش و فصل از بحث خود، تعريف جامع، صحيح و در عين حال ساده‏اي از آن اصطلاحات ارائه دهد.

5ـ خلاصه كردن، جمع بندي و نتيجه‏گيري در پايان درس:

از جمله اموري كه باعث مي‏شود مسائل اصلي درس در ذهن فراگير تثبيت شود، اين است كه استاد در پايان درس، مطالب ارايه شده را خلاصه و جمع بندي كرده و نتيجه‏گيري لازم و مفيدي ارائه نمايد.

بيان خلاصه درس، در حقيقت مرور مختصر و دوباره‏اي است از كلّيه مطالبي كه در مرحله ارائه درس توضيح داده مي‏شود و كمك مؤثّري است براي ارتباط نكات مهم و اصلي درس، و منظور از آن افزايش يادگيري فراگير است.

اصولاً ارائه خلاصه درس، فرصت ديگري در اختيار فراگير قرار مي‏دهد تا نكات مهم و اساسي درس را كه به صورت جامع و كامل عرضه شده است، بهتر درك كند و چنين خلاصه‏اي در واقع تصوير جامعي را از آنچه تدريس شده است  ارائه مي‏دهد.

فراموش نشود كه جمع بندي و خلاصه درس واقعاً خلاصه‏اي از أهمّ مطالب ارايه شده است، لذا خلاصه درس، حداقل شامل اين موضوعات خواهد بود:

1.تكرار رئوس مطالب و نكات اساسي درس

2.تأكيد دوباره مسائل مهمّ طرح شده

3.خاتمه دادن به درس با جمله‏اي رسا و با معنا

معمولاً هر درسي با جمله‏اي رسا و با معنا پايان مي‏پذيرد تا تأثير مطلوبي در ذهن فراگير بگذارد. اين جمله ممكن است نكته‏اي مهم و يا نتيجه‏گيري مثبتي از مطالب ارائه شده باشد كه بايد با هدف‌هاي درس ارتباط داشته و فراگير احساس كند كه بر مسأله با اهميتي تأكيد شده است.

6ـ طرح بحث جلسه آينده و معرفي منابع مطالعاتي:

يادگيري وقتي مؤثّرتر خواهد بود كه فراگير پيشينه‏اي در اين زمينه داشته باشد. از اين رو مناسب است استاد پس از پايان درس در هر جلسه ، موضوع بحث جلسه بعد را طرح كرده و توضيحي هر چند كوتاه و مختصر به عنوان زمينه‏اي جهت ورود به مبحث آينده بيان نمايد و با ايجاد سؤال‌هاي مناسب در زمينه موضوع مورد بحث جلسه آينده، ذهن فراگير را تحريك نمايد تا درباره آن فكركرده و در صورت تمايل، درباره آن مطالعه كند.

استفاده از اين روش، ضمن ترسيم نمايي كلّي و اجمالي از مبحث آينده، محدوده بحث‌ها را مشخص ساخته و در نتيجه انگيزه فراگير رابرانگيخته و او را به مطالعه و دقت در موضوع طرح شده تشويق مي‏نمايد تا با آمادگي هر چه بيشتر در كلاس حضور يافته و شركتي فعّال در كلاس داشته باشد.

البته لازم است برخي از منابع مفيد براي افزايش اطلاعات و معلومات فراگيران معرفي شود تا دانشجويان بتوانند با مراجعه به آنها، زمينه شركت فعّال خود را در جلسه بعدي درس فراهم آورند، ضمن اينكه بدين وسيله به مطالعه مستقل  و شخصي نيز تشويق و ترغيب مي‏گردند.

منبع: نشريه معارف